IndexLast Update: 2025-08-11 20:29:44
Het gebruik van "dat"-"wat". De logica is eenvoudig. "Wat" is vragend en onbepaald en "dat" is verwijzend en bepaald. Je gebruikt "dat" wanneer de zin een woord bevat waar het "dat" naar verwijst en je gebruikt "wat" wanneer dit woord ontbreekt. Het gaat om vorm, niet om betekenis al zou deze overeen moeten stemmen met de vorm.
Bijvoorbeeld:
"Wat heb je gekocht?": het "wat" is vragend en er is geen voorafgaand woord waarnaar het kan verwijzen. Zo ook: "Wie heb je gezien?".
"Het boek dat ik heb gelezen": het "dat" verwijst naar "Het boek". Zo ook: "De man die ik heb gezien". "Het boek wat ik heb gelezen" zou dan worden "De man wie ik heb gezien" en dit klinkt vreemd.
"Alles dat ik weet": het "dat" verwijst naar "alles". "Niets dat ik weet is waar.": het "dat" verwijst naar "niets". "Iets dat ik weet is waar.": het "dat" verwijst naar iets. Zo ook. "Niemand die ik ken zou dit doen.": het "die" verwijst naar "Niemand". "Iemand die ik ken zou dit doen.": het "die" verwijst naar "Iemand". Het is niet: "Iedereen wie ik ken", "Niemand wie ik ken" of "Iemand wie ik ken" en hetzelfde geldt voor "wat" en "dat".
"Ik weet wat je hebt gezien.": er is geen woord waarnaar een "dat" zou kunnen verwijzen. Daarom is het "wat". Zo ook: "Ik weet wie je hebt gezien.".
"Wat is het dat je hebt gezien?": Er is geen woord waarnaar het "wat" kan verwijzen en het "dat" verwijst naar het "het". Zo ook: "Wie is het die je hebt gezien?" en niet "Wie is het wie je hebt gezien?".
"Dat is wat ik heb gezien.": het "wat" verwijst naar "Dat is". Dit is in vorm gelijk aan "Ik weet wie jij hebt gezien", waarin het "wie" verwijst naar "Ik weet".
"Dat is wat ik heb gezien." is ook hetzelfde als "Wat ik heb gezien is dat.", maar de volgorde is andersom. Het "wat" zou dan niet verwijzen naar het "dat" maar andersom, het "dat" zou verwijzen naar het "wat". Echter, er is geen verwijzing zoals in "Het boek dat ik heb gekocht". Hier is het "dat" een vervanging voor "het boek". In de zin "Dat is wat ik heb gezien." staat geen verwijzing, maar worden dat en wat gekoppeld door is.
"Het bedrag waarvoor ik het heb gekocht.": hier is geen verwarring en het is een ander soort constructie. "Waarvoor" is een bijwoord en geen vragend of betrekkelijk voornaamwoord, zoals "wat" en "dat" dit zijn.
Al doet betekenis niet ter zake, ook in betekenis gaat het meestal goed. Zelfde voorbeelden:
"Het boek dat ik heb gekocht.": het "dat" verwijst naar "Het boek". Het is bekend welk boek het is en het "dat" is bepaald.
"Alles dat ik weet.": het "dat" verwijst naar "alles" en "alles" is bepaald, je weet precies wat er wel en niet bijhoort. "Niets dat ik weet": het "dat" verwijst naar "niets" en "niets" is bepaald, je weet precies wat er wel en niet bijhoort. "Iets dat ik weet": het "dat" verwijst naar "Iets", maar of "iets" is bepaald of niet zou onderwerp van discussie kunnen zijn.
"Ik weet wat je hebt gezien.": het is niet duidelijk wat een "dat" zou zijn en daarom is het "wat".
"Wat is het dat je hebt gezien?": het "het" is antwoord op de vraag "Wat is?" en daarmee bepaald en het "dat" verwijst naar het "het".
"Dat is wat je hebt gezien.": het "wat" verwijst naar "Dat is" en dit is niet bepaald. Het voorbeeld doet echter niet ter zake, want het is geen verwijzing maar een koppeling van "dat" en "wat" door is.
"Het bedrag waarvoor ik het heb gekocht.": al is hier geen verwarring en is het een ander soort constructie, "het bedrag" is niet bepaald en daarom is het redelijk dat het "waarvoor" vragend is.
Het erin betrekken van betekenis is echter niet nodig en leidt tot verwarring, bijvoorbeeld omdat vaak wordt gedacht dat "alles" en "niets" onbepaald zijn. Daarnaast is het de vraag of een taal woorden kan hebben voor dingen die onbepaald zijn. Hoe kan er immers een woord zijn voor iets waarvan je niet weet wat het is? Betekent het feit dat ergens een woord voor niet dat waarnaar het woord verwijst bepaald is. Als dit zo is, impliceren de vorm en betekenis elkaar en valt de vraag of het gebruik van "wat" en "dat" afhangt van vorm of van betekenis weg.
Over is nog de vluchtroute "welke". "Welke" is vragend naar een keuze uit een verzameling en wordt gevolgd door een bepaling van die verzameling.
Bijvoorbeeld:
"Welk boek is dit?": het "welk" kan nergens naar verwijzen en de verzameling wordt bepaald door het woord "boek".
"De man welke ik heb gezien.": dit is hetzelfde als "De man wie ik heb gezien.", en bovendien ontbreekt de verzameling om uit te kiezen die "welke" vraagt. Het blijft gewoon: "De man die ik heb gezien.". Zo ook: "Het boek welk ik heb gelezen." Dit moet zijn: "Het boek dat ik heb gelezen."
"Welke van alle mannen heb je gezien?" Dit is hetzelfde als "Welke man heb je gezien." en dit is in zinsvorm gelijk aan "Wie heb je gezien?". De bepaling is "van alle mannen".
De taalregels zijn vast anders, maar de logica is eenvoudig. Vragende voornaamwoorden zijn om te vragen en betrekkelijke voornaamwoorden om te verwijzen, exact zoals deze zijn gedefinieerd door de taalregels zelf. "Wat" gebruiken als verwijzing klopt niet.